Παροιμίες Καρέν

Οι Καρέν είναι ένα ετερόκλητο συνονθύλευμα φυλών που ζούνε στα βουνά της ΝΑ Ασίας, με διαφορετικούς βαθμούς ενσωμάτωσης στα κράτη της περιοχής. Οι φυλές αυτές κάποτε τσουβαλιάστηκαν όλοι μαζί από τις τοπικές κυβερνήσεις και, για πολιτικούς λόγους, απέκτησαν τον επίσημο χαρακτηρισμό «Καρέν». Εδώ μπορείτε να διαβάσετε λίγα πράγματα γι’ αυτούς.

Παρακάτω είναι ένα σύνολο παροιμιών από μια φυλή Καρέν κάπου σε μια από τις αμέτρητες ρεματιές της ΝΑ Ασίας. Δεν ξέρω πώς να το αποδώσω στα ελληνικά, «παροιμίες» είναι η καλύτερη έκφραση, όμως φοβάμαι ότι η λέξη παραπλανά. Στη γλώσσα Καρέν λέγονται Τα ή Μπο Τα. Με λίγα λόγια, όταν θες να τονίσεις μια ιδιαίτερη κατάσταση, κάτι που ξεφεύγει από τα καθημερινά, θα χρησιμοποιήσεις ένα από τα παραδοσιακά Τα (όπως ακριβώς κι εμείς χρησιμοποιούμε στίχους από τραγούδια, μαντινάδες ή γνωμικά). Τα περισσότερα Τα που μάζεψα παρακάτω είναι από αυτό το paper. Πιστεύω πως πέτυχα μια καλή μεταφορά τους στα ελληνικά:

To πλανερό τραγούδι του γρύλλου, η πλανερή φωνή δίπλα στ’ αυτί σου 

Το ρέμα αρνιέται την πηγή του, το κορίτσι αρνιέται το αγόρι που της έδωσε ένα φυλαχτό 

Ο βράχος φράζει το ρέμα, το νερό θα τον πετάξει 

Αν κρατάς το κεφάλι της κόμπρας σε μια διχάλα, μην το αφήσεις γιατί θα σε δαγκώσει 

Τα κουνέλια δε ρωτάν πού είναι ο δρόμος, του κεφαλιού τους κάνουν και χάνονται 

Μην πας ν’ αναπνεύσεις μέσα από ξένες μύτες 

Να φας την ουρά της σαύρας, να φας τις κακίες και τις κατάρες του κόσμου 
(Το μετέφρασα έτσι, με τις «σαύρες» εδώ εννοούν τα water monitors, τις μεγαλύτερες σαύρες του κόσμου)

Έφαγα την ουρά της σαύρας, καίγομαι και πνίγομαι 
(«σαύρα» = monitor)

Όταν δεις τ’ αχνάρια, κοκκορεύεσαι. Όταν όμως δεις αυτόν που άφησε τ’ αχνάρια, το βουλώνεις 
(Αυτό μου θυμίζει πολύ την ιστορία του Αισώπου με τον Κυνηγό και τον Ξυλοκόπο, «μόνο ίχνη λιονταριού σου ζήτησα να μου δείξεις, όχι το ίδιο το λιοντάρι!»)

Αν δε βράσει το νερό, δε λυγάει η ουρά του ψαριού 
(κάτι σαν αυτό που λέμε κι εμείς, στη βράση κολλάει το σίδερο)

Μαζί θα φάμε τα ξινά 
(δηλ, θα περάσουμε τις δυσκολίες μαζί)

Τρώνε από το ίδιο πιάτο 

Αν παγιδεύτηκες κάτω από τον πεσμένο κορμό, δεν μπορείς να κάνεις και πολλά 

Στην πλημμύρα και την πυρκαγιά, θα κρυφτούμε οι δυο μας στον βλαστό της αγριομπανανιάς 
(ο βλαστός της αγριομπανανιάς δεν καίγεται στη φωτιά)

Ο παππούς έκρυψε τον κορμό του δέντρου που έκοψε, ο παππούς κάτι σκαρώνει 

Οι νέοι ξεχορταριάζουν τα χωράφια των μεγαλυτέρων, οι μεγαλύτεροι τα χωράφια των νέων 
(Όταν καλλιεργείς μέσ’ στη ζούγκλα, το ξεχορτάριασμα είναι το πιο σημαντικό κομμάτι καθότι οι καλλιέργειες ταχύτατα γεμίζουν ζιζάνια)

Τα λεφτά τα βάζουν στα μάτια και στην καρδιά του νεκρού κατά την κηδεία

Πόσο Λάθος Με Μετράς

Στις πανελλήνιες των εσπερινών ΕΠΑΛ 2014 δόθηκε ως Θέμα Δ ένα γνωστό πρόβλημα διαφορικού λογισμού: από όλα τα ορθογώνια με δεδομένο εμβαδό, να βρεθεί αυτό με την ελάχιστη περίμετρο (τελικά το τετράγωνο). Είναι μια άσκηση που συχνά δίνεται σε μαθητές Γ’ Λυκείου, ΕΠΑΛ ή Γενικού, όταν κάνουν τα πρώτα τους βήματα στον διαφορικό λογισμό. Όμως η εξεταστική επιτροπή που έβαλε αυτήν την άσκηση έκρινε σκόπιμο να υπενθυμίσει στην εκφώνηση τον τύπο για το εμβαδό ορθογωνίου (= μαθηματικά Γ’ Δημοτικού), καθότι ήξερε φυσικά ότι τυπικά οι μαθητές ΕΠΑΛ έχουν κενά ακόμα και στα πιο στοιχειώδη γεωμετρικά σχήματα – θυμίζω ότι στην εξεταστική ύλη περιλαμβάνονταν τότε και στοιχεία ολοκληρωτικού λογισμού, δηλαδή ήταν ζητούμενο από τον μαθητή ΕΠΑΛ να υπολογίζει εμβαδά χωρίων σε γραφικές παραστάσεις, τη στιγμή που ομολογείτο ότι αυτός μπορεί να μην κατέχει ούτε τα πιο στοιχειώδη εμβαδά επιπέδου Δημοτικού:


Πανελλήνιες Εσπερινών ΕΠΑΛ 2014: Η σχιζοφρένεια του εκπαιδευτικού συστήματος


Λοιπόν, δεν μπορώ να μη θαυμάσω τη σχιζοφρένεια αυτού του εκπαιδευτικού συστήματος που κρίνει σωστό να διδάσκει στοιχεία διαφορικού λογισμού, δηλ. πανεπιστημιακών μαθηματικών, σε μαθητές που τυπικά δυσκολεύονται ακόμα και σε μαθηματικά Δημοτικού. Είναι κοινό μυστικό ότι ο φόβος για τα μαθηματικά είναι βασικότατος λόγος που αμέτρητοι μαθητές επιλέγουν το ΕΠΑΛ. Είναι γενική διαπίστωση ότι οι μαθητές ΕΠΑΛ επιμένουν να παρουσιάζονται αδύναμοι στα μαθηματικά. Οι καθηγητές απελπίζονται μ’ αυτούς ή νιώθουν ότι κάνουν μπαλώματα και πασαλείμματα, οι φροντιστές ομοίως, όλοι σαρκάζουν και διηγούνται στους συναδέλφους τους ανέκδοτα για τη μαθηματική ανεπάρκεια των μαθητών τους. Και δεν είναι μόνο τα κενά από προηγούμενες τάξεις αλλά κάτι πολύ περισσότερο: ο τυπικός μαθητής ΕΠΑΛ φτάνει στην Γ’ Λυκείου νιώθοντας ενδόμυχα ότι τα μαθηματικά τελικά είναι θέμα αυθεντίας.

Φανταστείτε ότι κοιτάτε με θολά γυαλιά μια θολή φωτογραφία μέσα σ’ ένα ομιχλώδες τοπίο. Έτσι είναι και το σύμπαν των μαθηματικών για τον τυπικό μαθητή ΕΠΑΛ, ο οποίος σε κάποια στιγμή της μαθητικής του καριέρας εγκατέλειψε την ελπίδα να το κατακτήσει. Δεν νιώθει να πατάει σίγουρα πουθενά, στο σχολείο έχει παρακολουθήσει αμέτρητες ώρες τον καθηγητή του να δείχνει ακατάληπτα πράγματα στον πίνακα, ενώ έχει βιώσει πολλές φορές την εμπειρία να παρουσιάζει μια μαθηματική δουλειά θεωρώντας ότι είναι σωστή, όμως ο καθηγητής να επισημαίνει λάθη (για απροσδιόριστους λόγους). Αποτέλεσμα, ο μαθητής ΕΠΑΛ φτάνει να νιώθει ότι τα μαθηματικά είναι θέμα αυθεντίας, όχι θέμα κανόνων. Όπως εμείς νιώθουμε απέναντι σε έναν ειδικό τέχνης, ο οποίος σε ένα έργο βλέπει πράγματα που εμείς δεν μπορούμε να δούμε, έτσι κι ο τυπικός μαθητής ΕΠΑΛ νιώθει ότι το σωστό στα μαθηματικά είναι αυτό στο οποίο ο καθηγητής λέει «σωστό!» (για απροσδιόριστους λόγους), όχι αυτό που επιτρέπουν οι κανόνες του παιχνιδιού.

Αυτή η ενδόμυχη στάση έχει συνέπειες σε όλο το μήκος και το πλάτος της πονεμένης τριβής των ΕΠΑΛιτών με τα μαθηματικά. Π.χ. πολλοί από αυτούς γράφουν λες και κάνουν αγώνα δρόμου, λες και είναι σημαντικό να ξεμπερδέψουν στα γρήγορα με τις ασκήσεις, όχι να τις κάνουν σωστά. Συχνά λειτουργούν σαν να έχουν υπογράψει συμβόλαιο ότι η άσκηση θα βγει σε δυο–τρεις γραμμές, οπότε μπορεί να χάσουν μέρος της όχι επειδή δεν ξέρουν να τη συνεχίσουν αλλά επειδή νιώθουν ότι αν έχουν ήδη εργαστεί «αρκετά», δεν μπορεί παρά να τέλειωσαν την άσκηση. Τυπικά επίσης δεν επαληθεύουν, δεν βλέπουν λόγο να διαβάζουν καλά τις εκφωνήσεις, δεν κρατάνε το γραπτό τους οργανωμένο και ευανάγνωστο (ακόμα και για τους ίδιους), ενώ η ίδια η λύση ενός μαθηματικού προβλήματος για τον τυπικό μαθητή ΕΠΑΛ σημαίνει «ρίχνω γενικώς ντουφεκιές στον αέρα μήπως και πετύχω κάτι». Ή μήπως και με λυπηθεί ο καθηγητής και μου βάλει έναν βαθμό για τον κόπο μου. Τα μαθηματικά για τον τυπικό μαθητή ΕΠΑΛ φτάνουν να είναι μια χαμένη υπόθεση, μια ακατανόητη αγγαρεία που απευθύνεται σε κάποιους άλλους, πιο έξυπνους από εμένα, εγώ μάλλον υστερώ κάπου...

Όμως η απάντηση του εκπαιδευτικού συστήματος σ’ αυτήν την πραγματικότητα είναι να φέρνει στην ίδια αίθουσα, σχολική ή φροντιστηριακή, ειδικούς των μαθηματικών (καθηγητές, φροντιστές) και θύματα των μαθηματικών (μαθητές ΕΠΑΛ) απαιτώντας από τα τελευταία να αφομοιώσουν μέσα σε μια σχολική χρονιά στοιχεία διαφορικού λογισμού: είναι αναπόφευκτος ο σαρκασμός των πρώτων προς τους δεύτερους και η απελπισία όλων. Είναι αναπόφευκτη η θλιβερή επίδοση των μαθητών ΕΠΑΛ στα μαθηματικά των πανελληνίων (78,45% κάτω από τη βάση το 2014, 76,09% το 2015). Η απάντηση του εκπαιδευτικού συστήματος είναι να εθελοτυφλεί ως προς τον εκτεταμένο φόβο των μαθητών ΕΠΑΛ για τα μαθηματικά και ως προς τις πάνδημες μαθητικές τους αδιεξιότητες, μη δείχνοντας κανένα σημάδι ότι δέχεται αυτήν την κατάσταση ως δικό του δημιούργημα, καμία ένδειξη ότι προτίθεται να κοιτάξει στα μάτια αυτά τα προβλήματα και να τα αντιμετωπίσει ως δική του ευθύνη.

Ήμουνα μοναχοπαίδι, ήμουν μαθητής καλός
Κι έγω γίνει ΕΠΑΛίτης, κι έχω γίνει παραγιός
Στα δικά σου τα σταθμά, αφιλότιμη
Πόσο λάθος με μετράς, αφιλότιμη

Στο Δημοτικό είχα κέφι, ήμουνα επιμελής
Άλγεβρα του Γυμνασίου, τρόμος ο καθηγητής
Στα δικά σου τα σταθμά, αφιλότιμη
Πόσο λάθος με μετράς, αφιλότιμη

Ήμουν κάποτε ωραίος, ήμουν κάποτε νορμάλ
Όμως με τρομοκρατήσαν και συνέχισα ΕΠΑΛ
Στα δικά σου τα σταθμά, αφιλότιμη
Πόσο λάθος με μετράς, αφιλότιμη

Φταίω που δεν καταλαβαίνω, ίσως είμαι ανεπαρκής
Θα ‘μαι πάντοτε παρίας, δε γεννήθηκα ευφυής
Δύο μέτρα δυο σταθμά, αφιλότιμη
Πόσο λάθος με μετράς, αφιλότιμη

Ως προς τους 88.713 μαθητές στα ΕΠΑΛ της επικράτειας (σχολικό έτος 2015 – 2016), θα έλεγα ότι το μαθηματικό τους πρόγραμμα είναι πολύ επιτυχημένο στο να τους εφοδιάζει με μαθητικές και βιοτικές αδιεξιότητες: ο απόφοιτος Επαγγελματικού Λυκείου θα μάθει στη ζωή του να μη διαβάζει προσεκτικά τις οδηγίες σε κάποιο κουτί, σε μια έγγραφη φόρμα, σε έναν πίνακα ανακοινώσεων• να θεωρεί ότι στον κόσμο υπάρχουν αυθεντίες με γνώση και κατανόηση απρόσιτη για τους κοινούς θνητούς• να ασχολείται απρόσεκτα και βιαστικά με εργασίες γραφειοκρατικού τύπου• να αισθάνεται ελλειμματικός και θα αποδίδει ενοχικά το φταίξιμο σε δική του μειονεξία. Συγνώμη, όμως αν τόσοι πολλοί μαθητές φτάνουν στην Γ’ Λυκείου και νιώθουν ότι τα μαθηματικά είναι θέμα αυθεντίας, τότε κάτι δεν πάει καθόλου καλά με το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Μάλλον πρόκειται για αποεκπαιδευτικό σύστημα. Οι γραμμές της τόσο περιφρονημένης τεχνικής εκπαίδευσης – που από παλιά στην Ελλάδα θεωρείτο φτωχή συγγενής της θεωρητικής και επιστημονικής – φαίνεται ότι στελεχώνονται χάρη σε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία, μια παγίδα του (απο)εκπαιδευτικού μας συστήματος. Ούτε από κλίση ούτε από επιλογή ούτε από ταλέντο ούτε από μεράκι: ένας σημαντικός αριθμός μαθητών, προερχόμενοι κυρίως από οικογένειες χαμηλού εισοδήματος και συχνά με χειρώνακτες ή άνεργους γονείς, πρέπει να πειστούν για τη γνωστική τους ανεπάρκεια, να αισθανθούν αρκετά μειονεκτικοί και κατώτεροι ώστε να καταφύγουν στην τεχνική εκπαίδευση ως λύση ανάγκης.

Σήμα Καμπάνα

Κάποτε το κινητό ήταν ακριβό, εξεζητημένο και πελώριο. Αυτή ήταν η Πρώτη Περίοδος. Απευθυνόταν μόνο στους ευκατάστατους και σε κάποιους επαγγελματίες (π.χ. δημοσιογράφους), ενώ εμείς περισσότερο το είχαμε ακουστά παρά το ξέραμε.

Μετά ήρθε η Δεύτερη Περίοδος, όπου όλο και κάποιος φίλος, γνωστός, συγγενής θα το είχε. Τότε ήταν που βεβαιωθήκαμε ότι το κινητό πράγματι υπάρχει, δεν είναι αστικός μύθος. Το βλέπαμε δίπλα μας. Στα χέρια ανθρώπων που νομίζαμε ότι ξέραμε καλά.

Στην Τρίτη Περίοδο, όλο και κάποιος φίλος θα μας έλεγε: "αγόρασα καινούργια συσκευή, θες να σου δώσω την παλιά;". Όπως και με το τσιγάρο, δεν είπαμε όχι. Ήταν τότε που γίνονταν φασαρίες με τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας, αντιδρούσαν οι ντόπιοι.

Στην Τέταρτη Περίοδο ήμασταν εμείς που είπαμε σε κάποιον φίλο, "αγόρασα καινούργια συσκευή, θες να σου δώσω την παλιά;"

Στην τωρινή Πέμπτη Περίοδο το κινητό είναι παντού. Είναι μικρό, λαϊκό και δεν έχει πλέον κουμπάκια. Δεν είναι καν κινητό, είναι και κάμερα και Η/Υ και όλα. Αποτελεί είδηση αυτός που δεν το έχει, όχι αυτός που το έχει ( = όλοι μας).

Αναλογίζομαι ότι έχω πολλά χρόνια να ακούσω φασαρίες για κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Όλοι θέλουμε σήμα καμπάνα. Το σκέφτομαι αυτό γιατί εκεί παλιά, στην Τρίτη Περίοδο, είχα πάρει μια συνέντευξη από έναν γνωστό φυσικό του ΑΠΘ και τον ρώτησα για το βάσιμο ή όχι του φόβου που προκαλούσε η ακτινοβολία μιας τοπικής κεραίας στους κατοίκους του Χορτιάτη. Γελάσαμε με τις δεισιδαιμονίες των ντόπιων, και σιγά την ακτινοβολία δηλαδή, σάμπως η συσκευή δεν έχει ακόμα μεγαλύτερη ακτινοβολία; Όμως αυτοί βλέπουν την κεραία και σκιάζονται, ωχ θα μας ψήσει το τέρας, χα-χα-χα! (εδώ ήταν η στιγμή που όλοι έπρεπε να γελάσουμε). Στο τέλος μου αποκάλυψε ότι είχε κάνει μια έρευνα και βρήκε ότι η ακτινοβολία μπορούσε να θεωρηθεί αμελητέα - με παρακάλεσε όμως να μην το ανακοινώσω, off the record, δεν έχουν δημοσιευτεί ακόμα τα αποτελέσματα. Μου είπε ότι την έρευνα την παράγγειλε η Vodafone. Έφυγα από το γραφείο του προβληματισμένος, αναρωριόμουν πόση εμπιστοσύνη μπορούσα να έχω σε μια έρυενα παραγγελίας Vodafone. Αναρωτιόμουν αν έκανα καλά που γέλασα.

Όμως όλα αυτά δεν έχουν πια σημασία, πέρασε η εποχή που γίνονταν φασαρίες με τις κεραίες κινητής τηλεφωνίας. Πώς ζούσαμε κάποτε χωρίς κινητό; Πώς συναντιόμασταν στα ραντεβού μας όταν δεν μπορούσαμε να καλέσουμε οποιαδήποτε στιγμή και να πούμε, "Έλα, πού είσαι; Δεν σε βλέπω. Εγώ είμαι στην πλατεία, στο πάνω μέρος"; Πλέον όλοι θέλουμε σήμα καμπάνα.